Herfst/winter/voorjaar…de tijden van kale weides & op de zandpaddock. In deze tijd van het jaar zien we de meeste gevallen van zandkoliek. Zandkoliek ontstaat niet van de ene op de andere dag, maar bouwt wekenlang (tot jarenlang) op. Belangrijk dus om preventieve maatregelen te nemen, én de eerste tekenen van een zandprobleem te leren herkennen.
HOE ONTSTAAT ZANDKOLIEK?
Da’s niet moeilijk, zul je denken, de naam zegt het al, door zand. Precies. Maar zandopname is niet per definitie een probleem. Elk paard heeft wel een beetje zand in de darmen. Ook die van jou. En de meeste paarden kunnen daar prima nog lang en gelukkig mee leven. Het komt in de darmen terecht doordat, tijdens het eten, kleine beetjes aarde (bodem, zand) meekomen. Dit gebeurt bij het eten vanaf een zanderige ondergrond (paddock), of bij het grazen op een korte weide. Meestal gaat dit zand redelijk probleemloos het spijsverteringskanaal door met zijn voeding. Maar zodra er meer zand blijft hangen dan er mee naar buiten komt, begint de opbouw, en als je pech hebt, de ellende. Behandeling is meestal mogelijk, maar in extreme gevallen is een operatie nodig. Er zijn gevallen bekend waar operatief ruim 45 kilo zand verwijderd werd!
Het gaat dus mis wanneer er teveel zand ophoopt. Dit gebeurt in de regel in de dikke darm. Symptomen bij je paard (daar gaan we het straks over hebben) zie je als het eigenlijk al te laat is. Maar in ieder van ons schuilt gelukkig een voorspeller. Echt! Ook jij kunt namelijk aan de omgeving van jouw paard al zien hoe groot de risico’s zijn.
TIPS VOOR PREVENTIE
Tip 1: kijk eens goed naar de bodemsamenstelling
Hoe zit het met de deeltjes grootte van de bodem waar jouw paard op staat (eet)? Een vuistregel: hoe groter de deeltjes, hoe groter het risico. Zijn de deeltjes superklein, dan hebben we het over klei of slib. Kleigrond komt minder mee met het ruwvoer, en de deeltjes die meekomen zijn relatief klein, licht en zacht. Ze zakken dus minder snel naar beneden in de darmen. Zijn het grotere, losse deeltjes? Echt zand (modder) korrels? Deze deeltjes zijn groter, scherper en zwaarder. Door hun gewicht zullen ze eerder neerdalen onderin de dikke darm. Door hun scherpte kunnen ze ook eerder irritatie veroorzaken.
Kortom: hoe ‘korreliger’ jouw grond, hoe meer risico. Lijkt jouw grond dus op de rechter 2 plaatjes, dan loop je meer risico dan bij de linker. Bij een hoger risico geef je liefst wat vaker een preventieve zandkuur (1 keer per maand) dan bij een lager risico (1 keer per 2 of 3 maanden, blijf wel altijd op symptomen letten!).
Tip 2: kijk eens goed naar je voerplek
Bied jij jouw paard ruwvoer aan op zijn paddock? Doe dit dan nooit direct vanaf de zandgrond, maar in een bak, ruif of hooinet. Veel paarden zijn slordige eters, dus daarmee ben je er nog niet. Is jouw paard er ook zo ééntje die bij elke hap de helft op de grond laat vallen? Zo eten ze even later alsnóg de restjes vanaf het zand. Belangrijk dus om de voerplaats van een ondergrond te voorzien: rubber matten of tegels.
Staat jouw paard op de wei? Buiten het grasseizoen (in voorjaar, najaar en winter) groeit het gras nauwelijks. De wei wordt vaak kalig, zanderig. Een paard zal er echter van blijven grazen. Deze hele korte grassprietjes trekt hij vaak met wortel en al uit de grond, waarbij aardig wat zand meekomt.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat uit onderzoek bleek dat 63% van de ernstige zandkoliekgevallen zich in oktober tot november voordeden: in de periode na de overgang naar de paddock/kalere weide. Een zandophoping bouwt zich wekenlang op: tref daarom nú alvast maatregelen bij je voerplek!
Tip 3: ook vezels helpen zandkoliek te voorkomen
We gaan even een beetje dieper op het spijsverteringskanaal in… naar het achterste gedeelte, en wel de dikke darm. De dikke darm is een groot verterings-vat, waar spijsverterings-enzymen vezels afbreken tot bruikbare deeltjes. Alleen als dit ‘vat’ continu goed gevuld is met vezels, voorkom je dat zand neer kan dwarrelen. Voer je niet voldoende of niet vaak genoeg vezels, dan zakken zware dingen zoals zand, vuil etc. naar beneden en hopen daar op.
Voer dus liefst zoveel mogelijk hooi, voer in ieder geval ca. 2 kg hooi per 100 kg lichaamsgewicht per dag verdeeld over meerdere porties (10 kg bij 500 kg paard). Heeft jouw paard overgewicht of aanleg om dik te worden? Geef dan liever meer kilo’s arm hooi dan een kleinere hoeveelheid rijk hooi. Kies ook in je overige voeding altijd voor de meest vezelrijke opties, zoals de voeding van Vitalbix.
Wil je weten of het ruwvoer dat jij voert geschikt is voor jouw paard? Dan biedt een Quickscan uitkomst. Je meet hiermee hoeveel vezels, energie, suikers en eiwitten jouw ruwvoer bevat. Hiervoor kun je gebruik maken van de Vitalbix Ruwvoer Quickscan. Deze geeft een exacte uitslag en geen bandbreedtes.
Tip 4: meer buiten spelen
Het is niet altijd mogelijk, maar hou je je paard aan huis of ben je op zoek naar een pensionstal: geef dan prioriteit aan de tijd, ruimte en ruwvoervariatie (bv. wilgentakken en hooi naast gras) die jouw paard buiten kan krijgen. Hoe meer, hoe beter! Door het bewegen én de continue gevarieerde aanvoer van ruwvoervezels help je zijn spijsvertering in het algemeen. Hoe beter die werkt, hoe kleiner de kans op koliek.
Tip 5: water!
Zowel met warm weer als bij vrieskou is het belangrijk om jouw paard goed gehydrateerd te houden. Te weinig water is een probleem dat bij onderzoek vaak samen bleek te gaan met verschillende vormen van koliek. Dus: zorg altijd voor continue toegang tot schoon, vers water!
Drinkt jouw paard uit een natuurlijke poel? Let er dan op dat die niet te ondiep wordt. Ook hierdoor komt vaak ontzettend veel zand mee naar binnen! Al zit je er niet op te wachten: dreigt dit te gebeuren, dan toch liever met waterbakken aan de slag gaan…
Tip 6: preventieve zandkuur met psyllium
Het is aan te raden om, afhankelijk van de risico’s bij jou(w paard) 1 keer per 1, 2 of max 3 maanden preventief een kuur te geven. Zo help je om te voorkomen dat zand de kans krijgt op te bouwen. Bij onze eigen paarden doen wij dit maandelijks, met Vitalbix PsylliumMash.
Geen enkele van deze tips is een wondermiddel of een garantie dat jouw paard nooit koliek zal krijgen. Maar hoe meer tips je toe kunt passen, hoe beter het is voor het welzijn van jouw paard, dát is wel een garantie.
HOE HERKEN JE DAT JOUW PAARD LAST HEEFT VAN TEVEEL ZAND IN ZIJN DARMEN?
Dit zijn veel voorkomende symptomen:
- diarree / dunne mest
- gewichtsverlies
- verminderde eetlust
- acute, chronische of terugkerende koliek
- hoefbevangenheid
- slechte prestaties/lusteloosheid
- slecht buigen rechtsom (bij zand in de blinde darm)
Hoe worden zulke problemen nou veroorzaakt door zand?! Zand is toch geen bacterie of virus of bederfelijk goedje? Nee, dat niet, maar je kunt je vast voorstellen dat kilo’s zandkorreltjes, ook als het geen 45 kilo is, pijn doen en schade aanrichten. Een paar concrete voorbeelden:
Diarree ontstaat volgens onderzoek waarschijnlijk door druk, afknelling van bloedstromen en inwendige schaafwondjes aan de darmwand. Een beschadigde darmwand neemt slechter voedingsstoffen en vocht op. Om diezelfde reden kan gewichtsverlies en lusteloosheid ontstaan.
Hoefbevangenheid is een ander gevolg. Gifstoffen (endotoxines) komen soms onbedoeld in de bloedstroom door de beschadigingen in de darmwand. Dat veroorzaakt of verergert allerlei problemen, waaronder hoefbevangenheid.
Vertrouw je het niet, houden klachten (te) lang aan? Overleg dan áltijd met je dierenarts. Ook belangrijk: niet elk paard laat symptomen zien…er kan dan evengoed al redelijk wat zand in het spijsverteringskanaal zitten zonder dat je er iets van merkt.
HOE TEST JE OP ZAND IN DE DARMEN EN WAT ZEGT DAT?
Of je symptomen ziet of niet, periodiek testen is altijd aan te raden. Eigenlijk net zoals je een wormonderzoek doet bij je paard. Er zijn meerdere manieren voor. Welke je kiest is niet het belangrijkst, wél dat je het regelmatig doet. Zo test je:
Manier 1 – met een zakje of handschoen
Doe een handvol mest in een doorzichtige handschoen.
Vul dit aan met water.
Hang het op.
Al snel zal het aanwezige zand naar de vingertoppen zakken.
Een halve theelepel mag, maar meer niet.
Geen handschoen? Een doorzichtig boterhamzakje kan ook.
Manier 2 – met een emmer
Neem een emmer water en 2 flinke handen vol mest.
Roer door.
Laat 10 minuten staan en roer nogmaals stevig.
Wacht 1 minuut en giet nu voorzichtig het water met de mest eruit.
Blijft er meer dan een halve theelepel zand achter? Dan wil je actie ondernemen.
En… nog een keer!
Een paard poept zand niet mooi gelijkmatig uit. Het komt maar af en toe mee naar buiten. Wij raden daarom aan om elke maand minstens 3 dagen achter elkaar te testen.
Wat zegt dit?
Er wordt wel eens gezegd dat testen geen zin heeft, omdat bijna elk paard sowieso altijd wel wat zand in de darmen heeft. De hoeveelheid zand in de test zegt inderdaad niets over de hoeveelheid zand in de darmen en als je geen zand vindt, is dat ook geen garantie dat er niet (te)veel zand in de darmen zit.
Waarom dan tóch testen? Vind je veel zand in de test, dan weet je wel zeker dat er teveel zand in de darmen zit, dat je een zandkuur moet geven én dat je beter een wat hogere dosering aan kunt houden.
Het beste is om sowieso 1 keer per 1, 2 of max 3 maanden preventief een kuur te geven, ook wanneer je de mest niet test. Juist om te voorkómen dat dat (altijd) aanwezige zand de kans krijgt op te bouwen.
Was er zand geconstateerd en heb je een kuur gegeven? Doe de test dan een tijdlang wekelijks. Vertrouw je het niet, neem dan altijd contact op met je dierenarts.
Meer weten over het testen van mest? Je leest het hier.
EEN ZANDKUUR GEVEN
Tip 1: Geef genoeg psyllium!
Als je een zandkuur geeft, dan hebben we het bijna altijd over psyllium. Psylliumzaadjes zwellen op en helpen zo zand af te voeren. Op veel plekken komen wij helaas veel te lage doseringen tegen. Als je preventie-tip 3 hierboven hebt gelezen, kun je je voorstellen dat een hele lage dosering niet zoveel doet in die flink grote dikke darm. Daarom adviseren wij, net als klinieken wereldwijd, om minstens 0,5 gram (preventief) tot 2 gram (behandeling bij veel zand) te geven. In de tabel zie je de exacte dosering van Vitalbix PsylliumMash.
Voedingsadvies per dag
100 gram mash per 100 kg lichaamsgewicht, 1x per dag. Een paard van 500 kg voer je 500 gram in één portie, per dag. Met 1 zak kun je dus 12 dagen (=2 kuren) geven!
200 gram mash per 100 kg lichaamsgewicht, 1x per dag. Een paard van 500 kg voer je 1000 gram in één portie, per dag. Met 1 zak heb je zo genoeg voor 1 kuur. Herhaal de kuur indien nodig in overleg met je dierenarts.
200 gram mash per 100 kg lichaamsgewicht, 2 x per dag. Een paard van 500 kg voer je 1000 gram in één portie, twee keer per dag. In totaal krijgt een paard van 500 kg per dag dus 2 kilo. Herhaal de kuur indien nodig in overleg met je dierenarts.
Tip 2: Ga voor Vitalbix PsylliumMash!
Dit heeft een aantal voordelen:
* het is makkelijk toe te dienen, ook voor moeilijke eters. Hoe sneller het na bereiding gegeten wordt, hoe beter de werking. Dus een lekkere zandkuur is niet alleen prettig, het heeft ook echt toegevoegde waarde!
* geen geknoei met mengen, en al na 5-10 minuten klaar.
* een goede prijs/kwaliteit verhouding: de meeste psyllium-producten kosten tussen de €25 tot €38 voor 1 tot 2.5 kg psyllium. In PsylliumMash zit 3 kg psylliumzaad en 3 kilo mash. De psyllium is dus al goedkoper dan gemiddeld, en de mash (en het gemak 😉) krijg je er gratis bij! De begeleiding, als je die graag wilt, trouwens ook… zie onderaan deze pagina!
* het bevat geen luzerne
Tip 3: Geef daarnaast altijd zoveel mogelijk vezels én vers drinkwater.
Beide helpen zowel bij preventie als behandeling.
Maar onze beste tip blijft: doe alles wat je kan aan preventie. Want hoe trots wij ook zijn op Vitalbix PsylliumMash, het liefst zien we dat je er zo weinig mogelijk van nodig hebt!
Ondersteun de gezondheid van jouw paard met Vitalbix
Geef je paard een maandelijkse zandkuur
Door maandelijks preventief een zandkuur te geven aan jouw paard verminder je het risico op darmproblemen zoals zandkoliek.
Met Vitalbix PsylliumMash geef je deze kuur eenvoudig. Een makkelijke & smakelijke zandkuur met 50% psyllium. Laag in suikers en zetmeel!
Onze experts helpen jou graag met voedingsadvies op maat
Ieder paard is uniek en heeft een andere voedingsbehoefte. Onze voedingsexperts helpen jou daarom graag met gratis voedingsadvies op maat om een optimaal rantsoen voor jouw paard(en) samen te stellen. Heb jij een pony met overgewicht, een sportpaard dat gevoelig is op zijn maag of heb je meerdere paarden van jong tot oud? Onze experts helpen jou graag met al jouw voedingsvragen. En, met het voedingsadviesformulier is advies aanvragen heel eenvoudig!
