Selenium: anorganisch of organisch, wat weten we nou echt?

De laatste jaren gebeurt er veel in paardenvoedingsland: er komt steeds meer bewustzijn over de rol van voeding bij allerlei (welvaarts)ziekten, ruwvoer wordt meer geanalyseerd, paardeneigenaren maken regelmatig een bewuste keuze voor een bepaald type voer en verbreden graag hun kennis. Een ontzettend mooie ontwikkeling, die wij alleen maar toejuichen! Wij proberen daar van onze kant zo veel mogelijk aan bij te dragen.

Keerzijde van de medaille is wel dat er meer ruis ontstaat.  Er gaat de nodige desinformatie rond. Er is veel meer keuze in paardenvoeding dan 5 tot 10 jaar geleden. Je kunt steeds meer (korte) voedingscursussen volgen met de nodige overeenkomsten maar ook verschillen. Sowieso kan paardenvoeding echt complex zijn… er is ook nog veel onbekend (zeker in vergelijking met humane voeding). Wat is nou waar?! Veel van jullie weten het gewoon niet meer. Heel begrijpelijk natuurlijk!

Waar wij ons op baseren

Wij merken dat dan weer in onze inbox: we krijgen steeds meer vragen zoals “hoe staan jullie daar in?“. Bij Vitalbix maken wij elke keuze voor een ingrediënt of toevoeging heel bewust. Dat doen wij door onze kennis van paardenvoeding up-to-date te houden, o.a. door deelname aan internationale congressen, door te sparren met andere experts op paardenvoedingsgebied en door ons te verdiepen in de meest recente wetenschappelijke onderzoeken. Omdat wij jullie vragen heel serieus nemen en die graag zo goed mogelijk willen beantwoorden, gaan we in deze blog graag wat dieper in op zo’n onderwerp.

Organisch en anorganisch selenium

Eén van de onderwerpen die met regelmaat terugkomen, is (an-)organisch selenium. Hier wordt tegenwoordig van alles over gezegd, dus wij nemen jullie graag mee in het hoe & waarom van onze keuze. Hiervoor beginnen we met het eenvoudige gedeelte, namelijk het ruwvoer en de richtlijnen.

Tekort vanuit het ruwvoer

Waar iedereen het over eens is: een gemiddelde partij Nederlands ruwvoer bevat onvoldoende selenium. Maar dat is gemiddeld. Om dit precies van jouw specifieke partij te weten, is het belangrijk dat je een ruwvoeranalyse laat doen. Onze tip: de ABC-scan van Dumea. Selenium is vrij kostbaar om te laten analyseren en zit daarom niet bij de basis-scans inbegrepen. De ABC-scan biedt dit wél en heeft een goede prijs-kwaliteitverhouding. Is het niet mogelijk om jouw ruwvoer (steeds weer) te analyseren, ga dan uit van de seleniumwaarde van het gemiddelde hooi. Volgens het CVB-tabellenboek 2016 [i] heeft ‘Grashooi, middel’ een seleniumgehalte van 0,036 mg per kilo product (vers gewogen hooi). Geef je 10 kilo hooi, dan krijgt jouw paard dus 0,36 mg selenium per dag binnen.

Richtlijnen selenium

Maar hoeveel selenium heeft jouw paard eigenlijk nodig? Daar zijn diverse richtlijnen voor, waaronder de Nederlandse richtlijnen van het Centraal Veevoederbureau (CVB) [ii]. Voor een paard van 600 kilo is dit dagelijks 1,8 mg selenium. Voer je dus 10 kilo hooi en ga je uit van het gemiddelde seleniumgehalte in hooi, dan kom je nog 1,44 mg selenium per dag te kort. Naast het CVB zijn er andere richtlijnen van bijvoorbeeld het (Amerikaanse) National Research Council (NRC) [iii] en het (Duitse) Gesellschaft für Ehrnährungsphysiologie (GfE). Bij het ontwikkelen van onze producten kijken wij naast de CVB-richtlijnen ook naar de andere internationale richtlijnen. In de NRC-richtlijnen wordt uitgegaan van een minimale dagdosering van 1,2 mg selenium voor een paard van 600 kilo, en meer voor een paard dat werk verricht of ziek is.

Functie selenium

Voordat we kijken naar wat een tekort of juist een overschot aan selenium kan veroorzaken, is het natuurlijk goed om te kijken wat selenium precies doet in het lijf van het paard. Eén van de belangrijkste functies is de anti-oxidante werking. In het lichaam wordt energie geproduceerd d.m.v. verbranding. Verbranding is oxidatie. Tijdens dit proces kunnen er instabiele verbindingen ontstaan, ook wel ‘vrije radicalen’ genoemd. Deze vrije radicalen kunnen schade aan celstructuren veroorzaken. Een anti-oxidant, zoals selenium, kan 2 dingen doen: het voorkomt de vorming van deze instabiele verbindingen of voorkomt dat ze schade aanrichten in het lijf.

Daarnaast speelt selenium een belangrijke rol in de spieren: zeker in combinatie met vitamine E is bekend dat suppletie spierbevangenheid kan voorkomen. Ook dit heeft met de anti-oxidante werking van selenium te maken. Verder is voldoende selenium noodzakelijk voor het immuunsysteem. Het is een onmisbaar bestanddeel voor de werking van veel enzymen in het lichaam, en speelt een sleutelrol in de werking van de schildklier [iv]. Bij veulens kan een tekort aan selenium ‘white muscle desease’ veroorzaken, waaraan veulens kunnen overlijden [v].

Tekort selenium

De impact op een veulen kan dus enorm zijn. Maar ook bij volwassen paarden kan een tekort voor diverse klachten zorgen. Denk bijvoorbeeld aan spierproblemen zoals de spierbevangenheid die we hierboven beschreven, maar ook aan stijve spieren en spiertrillingen [vi].

Overschot selenium

Selenium is een sporenelement, waarbij de juiste dosering nauw luistert. Naast een tekort kan er ook een overschot optreden. Wanneer je kijkt naar andere mineralen, is selenium het mineraal waarbij het snelst een overdosering kan ontstaan. In de praktijk worden overschotten echter niet vaak gezien. Het CVB [vii] houdt als richtlijn aan dat er toxiciteitsverschijnselen [viii] kunnen ontstaan na een langdurige overdosering van dagelijks meer dan 24-30 mg (bij een paard van 600 kilo). Wanneer er een teveel aan selenium in het lichaam aanwezig is, kan het zo zijn dat het de plaats inneemt van zwavel, wat invloed kan hebben op de kwaliteit van hoef en haar. Let op: hier is dus pas sprake van bij langdurige overdosering.

Overdosering komt in de praktijk weinig voor: kijk je bijvoorbeeld naar Vitalbix Daily Complete dan bevat dit 3 mg selenium per kilo. Voor een paard van 600 kilo, met lichte arbeid geef je dagelijks 360 gram Daily Complete. Dit levert 1,08 mg selenium. Hiermee dek je de richtlijnen van het NRC, maar zit je nog iets onder de richtlijn van het CVB. Dit om toch, wanneer het hooi wél hoger is in selenium dan het gemiddelde (0,036 mg/kg), ver weg te blijven van een eventuele overdosering.

In de praktijk zou dus:
* óf jouw ruwvoer extreem hoog moeten zijn in selenium (meer dan 2,4 mg selenium per kilo hooi, dus meer dan 60 keer de gemiddelde hoeveelheid).
* óf jouw paard meer dan 8 kilo Daily Complete op dagelijkse basis moeten eten.

Ook al is de kans dat je overdoseert dus zo goed als nihil, het kan nooit kwaad om eens te berekenen wat je met jouw rantsoen (incl. supplementen en liefst geanalyseerd ruwvoer) aan selenium voert. Al is het maar om jezelf gerust te stellen. 😉

Organisch vs. anorganisch: de vorm van selenium

Over de vorm van selenium is de laatste tijd veel te doen. Er wordt beweerd dat organisch selenium o.a. zorgt voor een minder goede vacht- en hoefkwaliteit. Zoals hierboven beschreven, is dat o.a. één van de symptomen van een overschot aan selenium. Organisch selenium zou niet gereguleerd worden opgenomen, waardoor een overschot sneller zou ontstaan.

Wat hieraan klopt, is dat organisch selenium beter wordt opgenomen dan anorganisch selenium.

Maar daar willen wij het niet mee afdoen. We merken dat veel paardeneigenaren meer willen weten over organisch vs. anorganisch. Daarom leggen we graag uit wat het verschil is.

Wat goed is om te weten & de hele discussie wellicht in ander daglicht zet, is dat organisch selenium ook de selenium-vorm is die paarden in de natuur opnemen: gras (en dus hooi) bevat met name organisch selenium (selenomethionine en selenocysteine, beide gebonden aan een aminozuur). Met andere woorden: het paard is van nature gewend aan deze beter opneembare bron van selenium.

Anorganisch selenium is gebonden aan een mineraal zoals natrium en legt een andere route af in het lichaam. In het lijf wordt anorganisch selenium omgezet in selenocysteine. Dit is 1 van de vormen van organisch selenium.

Ook de beide organische vormen selenomethionine en selenocysteine verschillen in wijze van opname en metabolisatie. Vanuit de literatuur is er nog te weinig onderzoek gedaan om aan één van deze vormen de voorkeur te geven qua suppletie voor paarden [ix].

Conclusies over selenium

Organisch of anorganisch selenium is complexe materie. Wat duidelijk is, is dat wanneer je uitgaat van gemiddelde voeding, de kans op een tekort groot is, en de kans op een overschot zo goed als nihil.

Er zit verschil in de opname van organisch vs. anorganisch selenium. Er is nog onvoldoende onderzoek gedaan om de voorkeur te geven aan 1 van beide als aanvulling op het ruwvoer. Wat wel bekend is, is dat organisch selenium beter wordt opgenomen en van nature veelvuldig in het rantsoen van het paard voorkomt.

Vermoed je een selenium-overschot, dan is het belangrijk dat je in kaart brengt hoeveel selenium jouw paard per dag binnenkrijgt: laat jouw ruwvoer analyseren op selenium. Met alleen een balancer of ander krachtvoer (al dan niet met organisch selenium) is het praktisch onmogelijk om een overschot te creëren. Houd je evengoed wel aan de adviesdosering, die is er niet voor niets.

Kun je dus spreken van ‘goed selenium’ en ‘slecht selenium’? Nee! Beide vormen zijn prima (sterker nog, voldoende selenium is ongelooflijk belangrijk), maar organisch selenium lost een tekort sneller op vanwege de betere opneembaarheid [x].

Tot slot

Vaak wordt er geroepen dat voermerken met trots vermelden dat hun product organisch selenium bevat, en wordt daarover gezegd: ‘wij van WC-eend, adviseren WC-eend’. Natuurlijk sta je als producent achter je product. Bij Vitalbix ontwikkelen wij met veel passie en plezier onze paardenvoeding. Gelukkig zijn er dan ook veel blije & gezonde Vitalbix-paarden met tevreden eigenaren. Zoals eerder genoemd maken wij voor elke toevoeging een bewuste afweging, die ALTIJD primair draait om het welzijn van onze paarden. Daar is het ons om begonnen, en dat blijven wij zo doen.

voetnoten

[i] CVB richtlijnen 2016 (= laatste update)

[ii] CVB richtlijnen 2016 (= laatste update)
[iii] NRC Guidelines 2007
[iv] Equine Applied and Clinical Nutrition, Raymond Geor (2013), Pat Harris, Manfred Coenen . | https://ker.com/equinews/selenium-horses-how-important-it-0/
[v] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28468621/
[vi] https://horsesport.com/magazine/nutrition/feeding-management-prevent-equine-ulcers/
[vii] CVB richtlijnen 2016
[viii] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21908304/
[ix] NRC 2007 | Mehdi et al. 2013, | De Marco et al. 2021
[x] https://academic.oup.com/jas/article-abstract/84/7/1742/4778779?login=false